“Biznes nedir?” sualı insanların gündəlik həyatında tez-tez qarşılaşdığı anlayışlardan biridir. Çünki hər bir iqtisadi fəaliyyət, məhsul satışı və ya xidmət göstərilməsi biznesin bir hissəsidir. Sahibkarlıq anlayışı isə biznesin mərkəzində duran ən vacib məfhumlardan biridir. Sahibkar yalnız mənfəət qazanmaq üçün deyil, həm də cəmiyyətə fayda gətirmək, yeni iş yerləri yaratmaq və iqtisadi inkişafı stimullaşdırmaq üçün fəaliyyət göstərir.
Tarixi baxımdan baxsaq, sahibkarlıq insanların ehtiyaclarını ödəmək və müəyyən xidmətləri təqdim etmək məqsədilə yaranıb. Zamanla bu fəaliyyətlər daha peşəkar idarəetmə formalarına çevrilib və müasir dünyada müxtəlif sahibkarlıq növləri meydana çıxıb. Bugünkü iqtisadiyyatda biznes yalnız ticarət deyil, həm də sosial məsuliyyət, innovasiya və dəyərlərin yaradılması deməkdir.
Əhəmiyyətli bir məqam odur ki, sahibkarlıq hər kəs üçün eyni mənanı daşımır. Bəziləri üçün sahibkarlıq şəxsi təşəbbüs və müstəqillik deməkdir, digərləri üçün isə korporativ strukturda böyük layihələr həyata keçirməkdir. Hər bir halda biznes insanların həyatını formalaşdıran, cəmiyyətin inkişafını sürətləndirən mühüm bir mexanizmdir.
Biznesin Anlayışı
Biznes nədir?
“Biznes nədir?” sualına ən sadə cavab – insanların ehtiyaclarını ödəmək üçün məhsul və ya xidmət istehsalı və satışı ilə bağlı fəaliyyətlərdir. Əslində həyatımızın hər sahəsində bizneslə qarşılaşırıq: mağazadan alınan çörək, onlayn sifariş edilən geyim, mobil tətbiq vasitəsilə çağırılan taksi – bunların hamısı biznesin bir formasıdır.
Məsələn, kiçik bir ailəvi market də biznesdir, Apple və ya Google kimi texnologiya nəhəngləri də. Sadəcə miqyası fərqlidir, amma hər iki halda məqsəd – istehlakçının ehtiyacını qarşılamaq və sahibkara mənfəət qazandırmaqdır.
Statistik rəqəmlərə baxsaq, Dünya Bankının məlumatına görə, dünyada ÜDM-in (ümumi daxili məhsul) 90%-dən çoxu biznes fəaliyyətlərindən formalaşır. Azərbaycanda isə Dövlət Statistika Komitəsinin açıqlamasına əsasən, 2023-cü ildə sahibkarlıq subyektlərinin payı ölkə iqtisadiyyatında 70%-i keçib. Bu faktlar bir daha göstərir ki, biznes yalnız fərdi gəlir üçün deyil, ümumi iqtisadi inkişaf üçün də mühüm rola malikdir.
Sahibkarlıq anlayışının mahiyyəti
Sahibkarlıq anlayışı təşəbbüskarlıq və risk götürmək üzərində qurulub. Sahibkar bazarda mövcud ehtiyacları görür və onları qarşılamaq üçün yeni ideyalar həyata keçirir. Məsələn:
-
Azərbaycanda yerli fermerin öz məhsullarını onlayn satış platforması üzərindən təqdim etməsi
-
Bir gənc sahibkarın startap quraraq mobil tətbiq yaratması
-
Beynəlxalq miqyasda Amazon-un e-ticarət modelini inkişaf etdirməsi
Bunların hamısı sahibkarlığın mahiyyətini göstərən nümunələrdir.
Statistik olaraq isə startapların 70%-i ilk 3 ildə uğursuz olur (Forbes məlumatı). Bunun əsas səbəbləri arasında maliyyə çatışmazlığı, güclü rəqabət və düzgün bazar araşdırmasının aparılmaması dayanır. Amma risk götürən sahibkarların yaratdığı uğurlu layihələr minlərlə insan üçün iş yeri təmin edir və iqtisadiyyata milyonlarla gəlir qazandırır.
Beləliklə, “biznes nedir?” sualına cavab verərkən yalnız mənfəəti nəzərdə tutmaq kifayət deyil. Biznes eyni zamanda sosial dəyər yaradır, texnologiyaları həyatımıza gətirir və cəmiyyətin rifahına töhfə verir.
Sahibkarlığın Növləri
Fərdi sahibkarlıq
Ən sadə sahibkarlıq növlərindən biri fərdi sahibkarlıqdır. Burada bir nəfər bütün qərarları özü verir və qazancı da yalnız özünə məxsus olur. Bu forma kiçik bizneslər üçün çox yayğındır. Sahibkarlıq anlayışı baxımından fərdi sahibkarlıq müstəqilliyi ilə seçilir.
Ortaqlıq (Partnyorluq)
“Biznes nədir?” sualının digər cavablarından biri də ortaqlıqdır. Burada bir neçə insan eyni məqsədlə birləşərək biznes qurur. Ortaqlıq həm resursların birləşdirilməsinə, həm də risklərin paylaşılmasına imkan yaradır. Bu model ən çox kiçik və orta bizneslərdə tətbiq edilir.
Korporativ sahibkarlıq
Ən iri sahibkarlıq növlərindən biri korporasiyalardır. Burada biznes çoxsaylı səhmdarlar tərəfindən idarə olunur. Sahibkarlıq anlayışı bu modeldə daha mürəkkəb struktura malikdir və daha çox qanuni qaydalarla tənzimlənir.
Biznesin Əsas Məqsədləri
Mənfəət əldə etmək
“Biznes nedir?” sualına cavab olaraq əsas məqsəd mənfəət əldə etməkdir. Sahibkarlıq anlayışı baxımından qazanc motivasiya mənbəyidir.
Sosial dəyər yaratmaq
Biznes yalnız pul qazanmaq deyil, həm də sosial fayda yaratmaqdır. Sahibkarlıq anlayışı göstərir ki, biznes həm insanların həyatına, həm də cəmiyyətə dəyər qata bilər. Yəni “biznes nədir?” deyəndə təkcə gəlir yox, həm də dəyər nəzərdə tutulur.
Yeni iş yerləri açmaq
Sahibkarlıq növlərindən asılı olmayaraq biznesin əsas rolu yeni iş yerləri yaratmaqdır. “Biznes nədir?” sualına verilən ən vacib cavablardan biri də budur.
Biznesin Cəmiyyətə Təsiri
İqtisadi inkişafda rolu
“Biznes nədir?” sualının ən mühüm cavablarından biri onun iqtisadi inkişafdakı roludur. Sahibkarlıq anlayışına görə biznes iqtisadiyyatı hərəkətə gətirən əsas qüvvədir. Hər yeni açılan müəssisə vergi ödəyir, yeni iş yerləri yaradır və bazarda rəqabəti artırır.
Məsələn, Azərbaycanda son illərdə kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinin iqtisadiyyata verdiyi töhfə 60%-ə yaxınlaşıb. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, yalnız 2023-cü ildə yeni qeydiyyata alınan sahibkarlıq subyektlərinin sayı 100 mindən çox olub. Bu fakt göstərir ki, biznes iqtisadiyyatı inkişaf etdirən mühüm faktor kimi çıxış edir.
Sosial rifaha təsiri
“Biznes nədir?” dedikdə yalnız iqtisadi mənfəət yox, həm də insanların sosial rifahını yaxşılaşdırmaq nəzərdə tutulur. Müxtəlif sahibkarlıq növləri insanların həyat keyfiyyətinə birbaşa təsir edir:
-
Pərakəndə satış biznesi gündəlik ehtiyacların asanlıqla qarşılanmasını təmin edir.
-
Təhsil və sağlamlıq sahəsində fəaliyyət göstərən bizneslər insanların bilik və sağlamlıq səviyyəsini artırır.
-
Xeyriyyəçilik və sosial təşəbbüslərlə məşğul olan sahibkarlar isə birbaşa cəmiyyətə dəyər qatır.
Ümumdünya Əmək Təşkilatının hesabatına əsasən, dünyada iş yerlərinin 70%-i məhz biznes qurumları tərəfindən yaradılır. Bu isə insanların rifahının yaxşılaşmasına ən böyük təsir edən amillərdən biridir.
Texnologiya və innovasiya gətirməsi
Müasir dövrdə “biznes nədir?” sualının cavabına mütləq innovasiya da daxildir. Sahibkarlıq anlayışı yalnız mövcud məhsulları satmaqla məhdudlaşmır, eyni zamanda yeni texnologiyaları və ideyaları bazara gətirir.
Məsələn:
-
Tesla elektrik avtomobilləri ilə avtomobil sənayesində inqilab etdi.
-
Amazon elektron ticarəti tamamilə dəyişdi və onlayn bazar mədəniyyətini formalaşdırdı.
-
Azərbaycanda yerli startap ekosistemi sürətlə inkişaf edir – elektron ödəniş sistemləri, onlayn təhsil platformaları və logistika tətbiqləri bunun nümunəsidir.
Statistik rəqəmlər də bunu təsdiqləyir: Dünya İqtisadi Forumunun hesabatına görə, innovasiya yönümlü bizneslər iqtisadi artımın 60%-dən çoxunu təmin edir. Bu isə göstərir ki, biznes yalnız qazanc deyil, həm də yeni texnologiya və ideyaların cəmiyyətə gətirilməsinin əsas vasitəsidir.
Sahibkarlığın Çağırışları
Rəqabət mühiti
“Biznes nedir?” sualına cavab verərkən rəqabəti də nəzərə almaq lazımdır. Sahibkarlıq anlayışına görə bazarda qalmaq üçün fərqlənmək vacibdir.
Kapital çatışmazlığı
Sahibkarlıq növlərindən asılı olmayaraq sahibkarlar üçün ən böyük çətinlik maliyyə resurslarının azlığıdır. “Biznes nədir?” deyəndə bəzən bu problemlərlə də qarşılaşmaq mümkündür.
Hüquqi və vergi məsələləri
Sahibkarlıq anlayışına görə biznes qurmaq asan olsa da, onu hüquqi qaydalara uyğun idarə etmək çətinliklər yaradır. “Biznes nədir?” sualına cavab verərkən bu aspekti də nəzərə almaq lazımdır.
Biznes və sahibkarlığın mahiyyəti
Nəticə olaraq “biznes nədir?” sualına sadəcə “pul qazanmaq üçün fəaliyyət” kimi cavab vermək kifayət etmir. Əslində biznesin mahiyyəti yalnız gəlir gətirmək deyil, həm də cəmiyyətə fayda yaratmaq, insanların ehtiyaclarını qarşılamaq və sosial rifahı yüksəltməkdir. Sahibkarlıq anlayışı bu prosesin təməlini təşkil edir.
Hər bir sahibkar risk götürərək bazarda boşluqları doldurur, yeni məhsullar və xidmətlər təqdim edir. Bu isə iqtisadi inkişafı dəstəkləyir, yeni iş yerləri açır və sosial dəyərlər formalaşdırır. Yəni biznes sadəcə şəxsi maraqlara deyil, həm də ümumi cəmiyyətə xidmət edən bir sistemdir.
Sahibkarlığın gələcək perspektivləri
Gələcəkdə sahibkarlıq növləri daha da inkişaf edəcək və yeni modellər meydana çıxacaq. Artıq dünya iqtisadiyyatı göstərir ki, rəqəmsal biznes formaları – onlayn ticarət, süni intellekt əsaslı xidmətlər, “freelance” əmək bazarı – ənənəvi sahibkarlığın yanında getdikcə daha güclü mövqe tutur.
Məsələn, Statista-nın proqnozuna görə, 2030-cu ilə qədər qlobal rəqəmsal bizneslərin dəyəri 7 trilyon ABŞ dollarını keçəcək. Azərbaycanda da e-ticarət bazarının illik artımı təxminən 20%-dir və bu, sahibkarlar üçün böyük imkanlar açır.
“Biznes nədir?” sualına verilən cavablar zamanla dəyişsə də, əsas məqsəd dəyişməyəcək: inkişaf, yenilik və fayda yaratmaq. Sahibkarlığın gələcəyi rəqəmsallaşma, texnologiya və sosial məsuliyyətlə sıx bağlı olacaq. Uğurlu sahibkar isə bu dəyişikliklərə uyğunlaşa bilən, həm cəmiyyətə, həm də iqtisadiyyata töhfə verən şəxs olacaq.